สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพ รัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี เป็นที่ทราบกันดีว่า พระองค์ทรงพระปรีชาสามารถหลากหลายด้าน และที่โดดเด่นอีกด้านหนึ่งก็คือ “การประพันธ์ และพระราชนิพนธ์” ความเป็นปราชญ์ของ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เกิดจากทรงใฝ่แสวงหาความรู้ตลอดเวลา ทรงสนพระทัยศึกษาหาความรู้หลากหลายด้าน โดยมีพื้นฐานมาจากพระนิสัยส่วนพระองค์ที่โปรดการอ่านหนังสือเป็นชีวิตจิตใจ ทรงรอบรู้ในศิลปวิทยาการมากมาย โดยเฉพาะในด้านวรรณคดี ทรงรอบรู้ทั้งวรรณคดีของชาติไทย และวรรณคดีของชาติอื่นๆ

พระองค์โปรดการอ่านหนังสือและการเขียนมาตั้งแต่ทรงพระเยาว์ รวมกับพระปรีชาสามารถทางด้านภาษาทั้งภาษาไทยและต่างประเทศร้อยแก้วและร้อยกรอง ดังนั้นจึงทรงพระราชนิพนธ์หนังสือประเภทต่าง ๆ ออกมามากกว่า ๑๐๐ เล่ม ในพระราชนิพนธ์เรื่องต่าง ๆ นอกจากจะแสดงพระอารมณ์ขันแล้ว ยังทรงแสดงการวิพากษ์วิจารณ์ในแง่ต่าง ๆ เป็นการแสดงพระมติส่วนพระองค์

ทรงศึกษาวรรณคดีไทยอย่างลุ่มลึก สมเด็จพระเทพ รัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ยังทรงเป็นนักประพันธ์และกวีที่มีบทพระราชนิพนธ์มากมายกว่า ๑๓๕ เรื่อง ทั้งสารคดีและบันเทิงคดี ร้อยแก้วและร้อยกรอง โดยจากบทพระราชนิพนธ์สั้นๆขณะที่ยังทรงพระเยาว์ ได้พัฒนามาเป็นบทพระราชนิพนธ์เรื่องยาวที่หลากหลายทั้งด้านเนื้อหาและรูปแบบ ซึ่งล้วนแล้วแต่ทรงคุณค่าเป็นที่ประจักษ์ในแวดวงวรรณกรรม

นอกจากนี้ ยังทรงพระราชนิพนธ์เพลงอีกหลายบท เพลง โดยบทเพลงที่ดังและนํามาขับร้องบ่อยครั้ง ได้แก่ เพลง ส้มตํา รวมทั้ง ยังทรงประพันธ์คําร้องในบทเพลงพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ได้แก่ เพลงรักและเพลงเมนูไข่